Nederland in Afghanistan

Deze column werd op 09/04/2007 voorgelezen voor Studradio op Holland Centraal.

De afgelopen week was er tweemaal opmerkelijk nieuws uit Afghanistan. De eerste gebeurtenis was de dood van de vijfde Nederlandse soldaat in Uruzgan. Op 6 april kwam een 33-jarig sergeant na een ongeluk onder een Patria pantserwagen terecht. Het tweede opmerkelijke nieuws was de dood van zeven NAVO-militairen in Zuid-Afghanistan. Dit hoorde ik aanvankelijk op het Radio 1 journaal, waar gezegd werd dat ze waren omgekomen toen ze op een landmijn stapte. Mijn eerste gedachte was dat dat dan wel een ongelofelijk brute landmijn moet zijn geweest, om zeven man in een klap om het leven te brengen. Misschien niet echt de gedachte die het meest respectvol is richting de slachtoffers, maar bij vreselijke gebeurtenissen denk je soms rare dingen. Jullie kennen allemaal vast ook wel iemand die op 11 september, 2001 ongewild dacht “nou, ik vond het toch maar lelijke gebouwen.” Maar goed, in Afghanistan is het dus niet veilig, en met elke Nederlandse en andere NAVO-militair die daar om het leven komt rijst de vraag of het voor Nederland nog wel een goed idee is om daar te zijn.

Toen de Tweede Kamer zich voor het eerst boog over de missie ontstonden er al gauw twijfels over de aard van de uitzending. Linkse partijen zoals Groenlinks en de SP waren tegen omdat het een ‘vechtmissie’ zou worden, in plaats van een wederopbouwmissie. Nederland zou niet als uitzendkracht voor Amerika in Afghanistan grootscheepse gevechtshandelingen moeten ondernemen, enzovoorts. Over het daadwerkelijke probleem waar de Nederlanders in Afghanistan nu mee te kampen hebben ging het toen tijdens het debat niet, alhoewel dit obstakel toen wellicht wel te voorzien was. Het probleem waar ik op doel is het volgende. Toen de Kamer debatteerde over de missie was Afghanistan een uitermate onveilig gebied, maar werd het door de Amerikanen en Britten nog steeds voorgesteld als een regio waar het relatief goed ging. De Taliban was met succes verdreven, er waren verkiezingen gehouden, waar men zelfs op vrouwen kon stemmen, er ging miljoenen aan ontwikkelingshulp naartoe om de wederopbouw te bevorderen, en het Afghaanse voetbalteam speelde zelfs opnieuw. Kortom, alhoewel de Amerikanen en Britten in de Pasjtoen regio’s nog wel eens te maken kregen met echte weerstand, ging het over het algemeen goed in Afghanistan, en zeker in de provincie Uruzgan, waar het relatief rustig en veilig was.

De situatie in het land is echter sinds midden 2006 gestaag verslechterd, en daar is één belangrijke reden voor: de regering Bush heeft zich verslikt in Irak, en concentreren zich nu daarop ten koste van hun inspanningen in Afghanistan. Sinds de aanslag op de Al-Askari moskee in Samarra, begin 2006, je weet wel, die moskee met die gouden koepel, is het overduidelijk dat de Amerikanen in Irak niet aan de winnende hand zijn, zoals Bush tot eind vorig jaar volhield. Het antwoord van de Amerikaanse regering is, zoals altijd, het committeren van meer troepen en materieel. Dit terwijl de missie in Irak het Amerikaanse leger al bijna tot het breekpunt heeft belast. Veel soldaten in steden als Bagdad, Fallujah en Mosul zijn inmiddels bezig met hun 2e of 3e toer en staan onder druk om hun aanstelling nog verder te verlengen. Het reservoir aan soldaten in Amerika raakt langzamerhand uitgeput en het leger haalt zijn rekruteringsquota niet, met als gevolg dat de bases in Afghanistan de beste bronnen van getrainde en ervaren soldaten zijn. Dat de Amerikaanse legerleiding er ook zo over denkt bewees de meest recente grote operatie in Irak, de zogenaamde surge in Bagdad, een bijna wanhopige poging om de hoofdstad, tot voor kort dagelijks het toneel van meerder zelfmoordaanslagen en allerlei vormen van gruwelijke vergeldingen, een beetje veiliger te maken. Een deel van de 20.000 gevechtstroepen die het leger nodig had voor deze maatregel kwam uit Afghanistan. En dat heeft directe, merkbare gevolgen gehad voor de veiligheid daar.

De missie in Afghanistan is weliswaar een NAVO-missie, maar het succes ervan valt of staat met de aanwezigheid en sterkte van de Amerikaanse legermacht in dat land. Nog altijd hebben de VS daar verreweg de meeste troepen gelegerd, en hebben zij de meest belangrijke en gevaarlijke gebieden in handen. Als de Amerikanen zouden besluiten om al hun troepen uit Afghanistan terug te trekken, om ze bijvoorbeeld in Irak te legeren, dan is het niet onwaarschijnlijk dat het land weer redelijk snel ten prooi zou vallen aan de Taliban. Sinds de herfst van vorig jaar is er een aanmerkelijke verhoging van het aantal aanvallen van Talibaan-strijders en sinds de surge is dat alleen maar erger geworden. Er is dus een duidelijk causaal verband.

In het publieke debat in Amerika speelt Afghanistan een relatief kleine rol, vergeleken bij het gigantische probleem dat Irak heet. En de oplossing van het conflict in Afghanistan ligt ook in Irak. Als de VS zijn troepen daar kan terugtrekken en zich weer volledig op Afghanistan kan richten, zal dat grote voordelen hebben voor de veiligheid in dat land. Maar daar is de komende twee jaar helaas geen zicht op. Bush heeft tot nog toe aangegeven niet geinteresseerd te zijn in een diplomatieke oplossing, en alles wijst erop dat het Witte Huis nog steeds overtuigd is van de misvatting dat de oorlog in Irak op militair vlak te winnen valt. Het Democratisch congres heeft toch nog toe niet bewezen dat zij de regering in het uitvoeren van haar plannen kan dwarsbomen. Dat is het echte probleem: er is een patstelling in Irak, die ten koste gaat van de veiligheid in Afghanistan, en in Washington ontbreekt het leiderschap om de situatie op te lossen.
Wat betekend dat voor de toekomst van Afghanistan? Waarschijnlijk betekent dat twee jaar doormodderen, terwijl de Taliban het de NAVO steeds lastiger maakt. Slechts bij een wisseling van de wacht in Washinton, in November van 2008, gloort er hoop dat Irak daadwerkelijk wordt opgelost, en dat Afghanistan weer de aandacht van de VS krijgt die zij behoeft.

En betekend dat dan niet dat het goed zou zijn als Nederland zich, tot het zover is, terugtrekt uit Afghanistan? Het is waar dat het een vechtmissie is geworden, maar dat doet er mijns inziens weinig toe. Het Nederlandse leger is in Uruzgan om de bevolking te helpen, en of dat nu is doormiddel van het slaan van putten en bouwen van huizen, of door het afslaan van aanvallen van de Taliban, het is allemaal nuttig werk. De situatie is slecht, maar lang niet uitzichtloos. Er zijn weliswaar 5 militaire gesneuveld, maar nog geen enkele daarvan is een echte combat death. Vergeleken bij andere NAVO-bondgenoten zijn de Nederlanders van Kamp Holland dus vrij veilig. Als Nederland als bondgenoot serieus genomen wil blijven, moet de regering de handdoek nu niet in de ring gooien. De regering Balkenende moet bij de VS aandringen op een wisseling van strategie. Als deze in 2008 echter nog niet veranderd is is dat een teken dat Amerika zijn taak in Afghanistan niet serieus neemt, en heeft Nederland een legitieme reden om daar te vertrekken.